Vil Firt (Will Firth), jedan od najznačajnijih književnih prevodilaca sa zajedničkog jezika, boraviće u Beogradu u periodu od 22. oktobra do 12. novembra zahvaljujući podršci EU programa i-Portunus. U petak 29. oktobra s početkom od 19 časova u KROKODILovom Centru, u razgovoru koji će moderirati Vladimir Arsenijević, Vil Firt će učestvovati zajedno sa španskim balkanologom, piscem i prevodiocem Migelom Roanom i profesorom istočnoevropske istorije na Univerzitetu države Severna Dakota u Fargu i prevodiocem Džonom Koksom, koji će se uključiti putem platforme Zoom.

Razgovor će se voditi o položaju i iskustvima prevodilaca s malih jezika i neretko ignorantskom odnosu naših institucija, medija i javnosti prema ulozi ovih važnih posrednika između naše kulture i književnosti i raznih svetskih centara, ulozi koja umnogome prevazilazi strogo prevodilačke aktivnosti.

Prenosimo tekst Vila Firta o prevođenju i promovisanju srpske književnosti u svetu, s posebnim akcentom na proces objavljivanja njegovog skorašnjeg prevoda “Romana o Londonu” Miloša Crnjanskog.

Sjaj i bijeda promoviranja srpske književnosti u svijetu

Od aprila 2018. do septembra 2019. prevodio sam na svoj rodni engleski jezik „Roman o Londonu“ Miloša Crnjanskog, klasik evropskog modernizma. Englesko izdanje je objavljeno početkom 2020, gotovo pet desetljeća nakon objavljivanja srpskog izvornika.

Prevođenje čuvenog romana bilo je zadovoljstvo, ali i izazov. Najzahtevnije je bilo smisliti adekvatna rješenja za sintaktičke i formalne aspekte ove proze, npr. za famoznu „zarezologiju“ Crnjanskog i za obilno, idiosinkratično korišćenje pluskvamperfekta.

U martu 2020. englesko izdanje bilo je predstavljeno u Britanskoj biblioteci u Londonu, kao što doliči, kao i u srpskoj ambasadi, ali – izuzev kratkog izvještaja u štampanom izdanju „Politike“ u aprilu 2020. – činjenica da se ovo važno djelo konačno pojavilo na engleskom jeziku nekako je kod srpske široke i stručne javnosti prošla nezapaženo. (Dobro, sve nas je tada zadesila korona…) Tek u julu 2021. poznata britansko-srpska autorica Vesna Goldsworthy objavila je recenziju u književnom časopisu „Asymptote“ koji se objavljuje na engleskom jeziku.

Geneza prvog izdanja „Romana o Londonu“ na engleskom jeziku posebna je priča. S obzirom na fokus ovog romana na glavni grad Velike Britanije, mogao bi ga, pa i morao, objaviti britanski izdavač. Probni prijevod i ekspoze nudio sam britanskim izdavačima, velikim i malim, ali nisam mogao pobuditi njihovo interesovanje. Pogled sam potom usmjerio dalje, preko „bare“, a na kraju sam uspio namamiti malu kuću Diálogos iz New Orleansa, gdje je izdavač Bill Lavender imao hrabrosti uhvatiti se u koštac s ovim projektom.
 
Svjetla točka na složenom putu od početnog bavljenja romanom do konačnog objavljivanja bila je podrška Mladena Veskovića, višeg savjetnika u Ministarstvu kulture i informisanja. Već smo surađivali nekoliko godina ranije na realizaciji engleskog izdanja „Velikog rata“ Aleksandra Gatalice. Vesković me je, naime, nakon razgovora na lajpciškom sajmu knjiga sredinom prošlog desetljeća ohrabrio da se zauzmem za londonski roman, zagovarao je financiranje prijevoda ovog „prioritetnog“ projekta na najznačajniji svjetski jezik i popratio me kroz višegodišnji proces. Ministarstvo kulture i informisanja je u cijelosti financiralo prijevod romana (19.000 Eura).

Problematičnom se ispostavila „suradnja“ sa Zadužbinom Miloša Crnjanskog u Beogradu, koja kao da nije imala interes da se ovaj projekt pokrene. Na svakom koraku se odlikovala tromošću, što je u dva navrata dovelo u pitanje sam projekt. U međuvremenu, dobro upućena kolegica-prevoditeljica objasnila mi je da glavninu operativnih poslova u Zadužbini obavlja jedna jedina marljiva zaposlenica, dok predsjednik Zadužbine, dr. Milo Lompar, umjesto da popravlja stvari u „svojoj“ ustanovi, radije zabavlja javnost svojim sve radikalnijim tezama o ugroženosti srpskog naroda. Trebao bi se pak brinuti o ugroženom statusu velikana srpske književnosti u svijetu, gdje je umnogome zasjenjen poznatijim Ivom Andrićem. Mogao bi se brinuti o tome, recimo, da se na engleskom konačno izda drugi tom „Seoba“, koji je na raspolaganju u prijevodu vrhunske Ellen Elias-Bursać, ali nije našao put do izdavača.

Izdavači na engleskom govornom području teško se odlučuju za djela balkanskih književnosti. Velike kuće se boje da neće biti isplativa, dok male obično nemaju kapaciteta da realiziraju takve projekte. Zajedničko je velikima i malima da najčešće nemaju budžet za prijevode, a u ovom kontekstu velika važnost pripada podršci Ministarstva. Prepreke ipak postoje u silnoj birokratskoj proceduri „konkursa za sufinanciranje“, a opterećenje nastalo od trokratnog (!) prolaženja procedure skoro je slomilo vrat našem projektu izdavanja „Romana o Londonu“. Tu bi se nešto moglo pojednostaviti u interesu što veće izvedivosti subvencioniranih projekata. Lijepo bi također bilo – ali je možda nerealno očekivati – da se Ministarstvo otvori za podržavanje prijevoda kvalitetnih djela mlađih autora kao i onih koji ne pripadaju nacionalnom književnom kanonu.

Evo jednog detalja koji zorno pokazuje s kojim apsurdima se ponekad borimo u kontaktu s institucijama u Srbiji. Da bi se isplatila sredstva odobrena u trećem konkursu, po molbi američkog izdavača, sredinom 2020. sam iz Berlina, gdje živim, Ministarstvu poslao šest primjeraka štampanog romana. Pošiljka se zaglavila na Pošti-Carinarnici u Beogradu, pa je predloženo rješenje da ispostavim profakturu. Zatraženo, urađeno. No, na moje veliko zaprepašćenje pošiljka se vratila par sedmica kasnije jer se Ministarstvo i Carinarnica očito nisu mogli dogovoriti. Što to govori o kompetentnosti zvaničnih struktura čak i u najbanalnijim stvarima?!

Poželjno bi bilo da se pokrene ozbiljan i praktičan javni diskurs o promoviranju srpske književnosti u svijetu i o prevazilaženju disfunkcionalnosti, s učešćem svih relevantnih faktora – ustanove, autori, prevoditelji, izdavači – bilo u odnosu na djela pojedinih autora (npr. Crnjanskog), bilo sa žanrovskom specifikom (poezija?), bilo općenitije. Jer ima previše dobrih autora i dobrih djela koji se trenutno vrte u začaranom krugu u nedostatku zasluženog izlaska u svijet.

Vil Firt rođen je 1965. godine u Australiji. Studirao je nemački jezik i slavistiku u Kanberi, Zagrebu i Moskvi. Od početka devedesetih godina 20. veka  živi u Berlinu, gde prevodi beletristiku i tekstove iz oblasti humanističkih nauka s ruskog, makedonskog i svih varijanti zajedničkog jezika na engleski, delimično i na nemački. U periodu od 2005. do 2008. godine radio je za Haški tribunal. Član je udruženja književnih prevodilaca u Velikoj Britaniji (TA) i Nemačkoj (VdÜ). Prevodio je dela mnogih domaćih i regionalnih autora, između ostalih Marije Knežević, Miroslava Krleže, Andreja Nikolaidisa, Roberta Perišića, Vedrane Rudan, Ognjena Spahića i Faruka Šehića.