Muzej je osnovan 19. decembra 1895. godine. Tim povodom, u Galeriji Prirodnjačkog muzeja u Beogradu, Mali Kalemegdan 5, 29. decembra 2020. godine u 13 časova biće otvorena izložba „Priča o nama“. Autor izložbe je dr Aleksandra Maran Stevanović, muzejski savetnik. Nažalost, zbog aktuelne epidemiološke situacije Prirodnjački muzej nije u mogućnosti da javnosti pruži klasično otvaranje. Izložbom „Priča o nama“ obeležava se početak velikog jubileja - 125 godina postojanja Prirodnjačkog muzeja u Beogradu. Izložba obuhvata četiri celine: Kabinet retkosti - kratka istorija prirodnjačkih zbirki, Iz arhive Prirodnjačkog muzeja, Iz zbirki Prirodnjačkog muzeja i Savremeni period Muzeja.

U okviru druge i treće izložbene celine, na popularan način, široj javnosti se predstavljaju značajni događaji i ličnosti koji prenose poruke iz prošlosti: o putovanju Muzeja kroz vreme i prostor, kroz različite državne, političke, društvene i muzejske okolnosti. Svojevrstan kraj izložbe - Quo Vadis? sa kartom izdvojenih evropskih i svetskih muzeja u slici bez reči prikazuje viziju današnjih muzealaca - čemu streme i čemu se nadaju.

Istorijat i značaj Muzeja

Prirodnjački muzej je jedan od najstarijih muzeja i jedna od najstarijih srpskih kulturnih i naučnih institucija. Osnovan je pod nazivom „Jestastvenički muzej” 19. decembra 1895. godine aktom Ministra prosvete i crkvenih dela Kraljevine Srbije.

Prve zbirke, koje potiču iz prve polovine XIX veka, prikupljane su i čuvane najpre u Liceju, a zatim u Jestastveničkom kabinetu Velike škole pod rukovodstvom Josifa Pančića, prvog srpskog botaničara i rektora Velike škole. Njegovu ideju o osnivanju muzeja ostvarili su njegovi sledbenici, među kojima su mnoga značajna imena tog doba.

Prva stalna izložba Muzeja svečano je otvorena 7. septembra 1904. godine, na dan stogodišnjice Prvog srpskog ustanka. Tokom Prvog i Drugog svetskog rata mnoge zbirke su oštećene ili uništene, a nakon Drugog svetskog rata muzej se oporavlja i nastavlja svoju delatnost. Neposredno nakon rata Muzej ima značajnu ulogu u pokretanju zaštite prirode u Srbiji.

U Prirodnjačkom muzeju danas se čuva 125 zbirki sa preko 1,6 miliona primeraka stena, minerala, fosila, biljaka, gljiva, životinja, lovačkih trofeja i lovačkog oružja. Zbirke predstavljaju ogromnu kulturnu i naučnu bazu, a u okviru njih se nalazi nekoliko stotina holotipova i unikatnih primeraka, po čemu je muzej posebno značajan. U zbirkama se čuvaju i primerci vrsta biljaka i životinja koje se više ne mogu naći na terenima Srbije, pa čak ni na Svetu.

Delatnost Muzeja je kultura, nauka i obrazovanje. Kao ustanova specijalizovana za prikupljanje, čuvanje, proučavanja i izlaganje pokretnih kulturnih dobara iz prirode, Muzej ima tri osnovne delatnosti koje su tesno povezane i u procesu rada neodvojive. Sakupljanje i čuvanje predmeta iz prirode koji dobijaju punu vrednost i ostvaruju svoju svrhu tek nakon proučavanja i naučnog vrednovanja, a tek tada oni mogu da ispune i svoju kulturno-prosvetnu ulogu.

Prirodnjačkom muzeju je 1972. godine pripojen Muzej šumarstva i lova, sa svojim zbirkama lovačkih trofeja i lovačkog oružja, a 1992. godine mala zgrada na Malom Kalemegdanu postaje Galerija u kojoj se pored izložbi održavaju naučna i stručna predavanja, promocije, tribine i seminari.

U okviru muzeja se nalazi i specijalizovana naučna biblioteka, među najstarijim na Balkanu, osnovana pre 115 godina, koja sadrži preko 22.000 naslova knjiga, rukopisa, naučnih časopisa, geografskih i geoloških karata.

U okviru svoje redovne delatnosti stručnjaci muzeja rade na zaštiti više značajnih lokaliteta i drugih prirodnih dobara in situ: paleontoloških lokaliteta „Gluvi potok“, Gornja Prebreza, Nosak, „Buštranje“, Babušnica – Valniš, kao i mnogih bioloških lokaliteta. Muzej ima značajnu naučno-istraživačku aktivnost uz učešće njegovih stručnjaka u mnogim domaćim i međunarodnim projektima zaštite prirode, ekologije, muzeologije i paleontologije.

Brojne izložbe muzeja privlače veliku pažnju publike. U poslednje vreme to su: Životinjsko carstvo, Ajkule i raže Jadranskog mora, Minerali Trpeče, Suživot sa zverima, Skeleti uživo, Dodirnimo prirodu, Srpsko jezero, 6 nogu, Drvo ili život sam, Kroz svet insekata Srbije, Nebeski lovci, Dobrodošli u mezozoik, Rogovi, Put na Mesec, Zov daljine i mnoge druge. Organizovano je i nekoliko izložbi posvećenih poznatim prirodnjacima koji su deo svog rada proveli u muzeju ili su mu poklonili svoje zbirke: Arčibald Rajs – prirodnjak, Istoričar prirode – Nikola Pantić, Petar Stevanović – od stene do stene, Putovanje – Pančić. Osim u Beogradu, brojne izložbe Muzeja već godinama gostuju u muzejima širom Srbije i susednih zemalja.

Muzej za decu beogradskih vrtića i škola, kao i škola Srbije, organizuje predavanja i kreativne radionice, u okviru kojih godišnje učestvuje preko 20.000 mališana.

Pored brojnih stručnih, naučnih i popularnih publikacija koje prate izložbe, Muzej periodično objavljuje i naučni časopis - Bulletin of the Natural History Museum in Belgrade, kao i Godišnjak Prirodnjačkog muzeja u kome su opisane godišnje aktivnosti Muzeja.

Tokom godine Galeriju na Kalemegdanu prosečno poseti preko 35.000 posetilaca, a brojne putujuće izložbe koje gostuju u muzejima širom Srbije obiđe preko 100.000 posetilaca.

Prirodnjački muzej je 2013. godine dobitnik prestižne nagrade „Mihajlo Valtrović“ za izuzetne rezultate ostvarene u stručnom radu, a 2016. godine je odlikovan Sretenjskim ordenom drugog stepena za naročite zasluge u oblasti kulture i nauke, a povodom 120 godina postojanja.

Danas, 125 godine posle osnivanja, Prirodnjački muzej je još uvek u privremenom smeštaju, bez prostora za nesmetan rad, čuvanje i zaštitu zbirki, bez stalne izložbene postavke koja bi na jednom mestu prezentovala veliku prirodnu i kulturnu baštinu Srbije.

Aktivnosti povodom obeležavanja Jubileja

Serijom događaja, izložbi, naučnih publikacija, digitalnih programa, kao i sadržajima na društvenim mrežama, u narednih godinu dana obeležićemo ovaj značajan jubilej.

U saradnji sa JP „Srbomarka - PTT Srbije“ štampane su prigodne marke i koverte Prvog dana povodom jubileja. U pripremi je kapitalno izdanje – monografija o 125 godina postojanja Muzeja, knjiga o fauni leptira Jadovnika, Mileševke i susednih područja, Fauna slepih miševa Srbije u koizdavaštvu sa Srpskom akademijom nauka i umetnosti, animirani film o aktuelnom stanju i potrebi za prostorom i drugo. Veb sajt Muzeja će biti redizajniran, a u pripremi je mobilna android aplikacija namenjena edukaciji dece na temu pojmova i zanimljivosti iz prirode.

Generalni pokrovitelj Jubileja je Erste Banka. U saradnji sa Erste Bankom realizovana je bilbord kampanja od 10 atraktivnih bilborda koji su tokom decembra 2020. predstavljeni publici na lokacijama u užem centru Beograda, sa autorskim fotografijama i tekstovima prijatelja i stručnjaka Muzeja na temu prirode. Jubilej Muzeja prijateljski su podržale kompanije MTS i Xemofarm Fondacija.